Veel organisaties zijn voor een groot deel afhankelijk van vrijwilligers. Denk aan sportclubs en culturele instellingen. Mazzel dus dat Nederland volgens het CBS Europees kampioen vrijwilligerswerk is. In de afgelopen jaren zetten maar liefst 40-50% van mensen zich tenminste één keer per jaar in als vrijwilliger.
Op de website van de Kamer van Koophandel is meer algemene informatie te vinden. Bijvoorbeeld of jouw organisatie mag werken met vrijwilligers.
Maar waar moet je rekening mee houden vanuit het arbeidsrechtelijke perspectief?
De positie van een vrijwilliger is niet geregeld in de wet
Het is een arbeidsvorm die een grote mate van vrijheid kent. Klinkt prettig.
Maar let wel op. Want het betekent ook dat je als je aan de slag gaat met vrijwilligers er geen set spelregels klaar ligt, zoals dat bijvoorbeeld wel het geval is bij een werknemer.
Overeenkomst sluiten dan maar?
Als advocaat ben ik daar natuurlijk altijd een voorstander van. Al is het maar zodat de gemaakte afspraken en de bedoeling van partijen op papier staat. De uitdaging blijft natuurlijk altijd om naar dat laatste dan ook te handelen.
Wat regel je zoal in een vrijwilligersovereenkomst? Bijvoorbeeld welke taken de vrijwilliger uitoefent en of je daar een onkostenvergoeding voor betaalt of juist niet. Een geheimhoudingsbeding opnemen is raadzaam als de vrijwilliger gevoelige informatie onder ogen krijgt.
En check vooraf bij je assurantietussenpersoon of het slim is een verzekering af te sluiten. Dat laatste is vooral praktisch als je te maken krijgt met een vrijwilliger die een ongeval krijgt tijdens zijn ochtendje liefdadigheid.
Want hoe zit het met de letselaansprakelijkheid van een vrijwilliger?
Zelfs als je goede voorzorgsmaatregelen neemt, zit een ongeluk in een klein hoekje. Wat nu als de vrijwilliger in het asiel gebeten wordt door een hond of de vrijwilliger in een manege van een paard valt? Dit zijn praktijkvoorbeelden waar de organisatie volgens rechters aansprakelijk waren voor de geleden schade.
Een vrijwilliger die van het dak van een kerkgebouw afviel, kreeg ook gelijk van de Hoge Raad. De organisatie was aansprakelijk voor zijn letsel. De Hoge Raad vond daarbij doorslaggevend of de positie van de vrijwilliger min of meer gelijk was aan die van het personeel.
Toch is het niet een vast gegeven dat de organisatie verantwoordelijk is voor letsel na een ongeval tijdens de vrijwilligerswerkzaamheden. Zo had een vrijwilliger bij de scouting minder geluk toen hij ernstig letsel overhield aan een proefritje in een kabelbaan. Hij viel en hij kon geen aanspraak maken op een vergoeding.
Ook een vrijwilliger die uit een kerstboom viel, vond bij verschillende instanties geen gehoor. Geen van de partijen die zich met de werkzaamheden rond het optuigen van de kerstboom bemoeiden, was aansprakelijk. Niet de Dorpsraad en de gemeente ook niet. Bij de vrijwilligersorganisatie kon de gevallen vrijwilliger evenmin terecht. Daarbij speelden verschillende overwegingen een rol: er was geen verplichte deelname aan activiteiten, de organisatie had geen personeel, geen zeggenschap of instructiebevoegdheid over de vrijwilligers en haar activiteiten hadden geen beroeps- of bedrijfsmatig karakter. De situatie van vrijwilliger vertoonde sowieso onvoldoende gelijkenis vertoont met die van een werknemer. Een getuige verklaarde dat ‘ieder deed wat hij kon’ en niemand had de leiding.
Wat als de vrijwilliger een fout maakt?
Een werknemer is in principe niet aansprakelijk voor een fout, tenzij hij de fout opzettelijk of vanuit bewuste roekeloosheid maakte. Dat is over het algemeen een hels karwei om aan te tonen.
De vrijwilliger is daarentegen niet beschermd door deze regel. Hij is in principe aansprakelijk als hij een fout maakt. Oeps. De vraag is vervolgens wel of het redelijk is dat hij een schadevergoeding moet betalen en zo ja, hoe hoog die dan is.
Een vrijwilliger die onder een boetebepaling uit probeerde te komen door te stellen dat hij werknemer was, kreeg nul op het rekest. De wet beschermt vrijwilligers op dit punt namelijk minder goed. De man had een boeteclausule getekend die voor een werknemer (deels) nietig zou zijn. Hij was geen werknemer en de man moest een boete van maar liefst 25.000 euro betalen, omdat hij vertrouwelijke informatie heeft verspreid van de stichting waarvoor hij als vrijwilliger werkte.
Ben je de vrijwilliger beu?
Dan zeg je de overeenkomst gewoon op. Geen ingewikkeld gedoe met procedures of vaststellingsovereenkomsten. En dit geldt andersom natuurlijk ook. De vrijwilliger kan er ook op elk moment de brui aangeven.
Heb je een vrijwilligersovereenkomst gesloten, bekijk dan wel even wat je daarin afsprak over een eventuele opzegtermijn. Niets geregeld? Dan is het uitgangspunt dat je een redelijke opzegtermijn in acht neemt.
Voorkom de schijn van een arbeidsovereenkomst
Als je aankondigt dat je wil stoppen, kan het best zijn dat de vrijwilliger daar niet blij mee is. Dat betekent namelijk vaak dat hij zijn sociale activiteit mist. Misschien rekende hij ook wel op de afgesproken onkostenvergoeding. Het komt daarom best nog wel eens voor dat een vrijwilliger wanhopig stelt dat hij eigenlijk een arbeidsovereenkomst heeft. Sluit dat dus bij voorbaat uit.
Weer een reden om de afspraken goed vast te leggen en daar ook naar te handelen.
Ingeval van een organist van een kerkgemeente stelde het Hof Den Haag vast dat de kleine vergoeding die hij ontving geen loon was en er ook geen sprake was van een gezagsverhouding.
Datzelfde Hof oordeelde dat een overeengekomen proefperiode geen aanwijzing was voor een arbeidsovereenkomst. In die situatie spraken partijen af dat een biertapper bij een poppodium een vrijwilligersvergoeding zou krijgen van € 10,– per uur. Hij mocht door de inhoud van de mailwisseling en de gemaakte afspraken er niet op vertrouwen dat er een arbeidsovereenkomst tot stand was gekomen. In die mailwisseling spraken partijen namelijk duidelijk over ‘inwerken’ en ‘mee draaien’. Ook werd de term ‘vrijwilligersvergoeding’ gebruikt. De periode vooraf was aan te merken als een proefperiode.
Even terzijde:
*Let met een proefperiode wel op. Lees daarover meer in dit blog.
* En werkt je werknemer als vrijwilliger elders? Prima toch? Maar als hij daar veel tijd mee kwijt is, wil je hier misschien wel iets over regelen. Wat daar wel en niet is toegestaan, lees je in mijn artikel over het verbod op het verbod op nevenwerkzaamheden dat ik schreef voor HR Rendement. Klik hier.
En nu?
Een vrijwilliger verdient over het algemeen niets of krijgt een kleine onkostenvergoeding. Tegelijkertijd heeft een vrijwilliger veel minder bescherming dan een werknemer. Dat betekent niet dat je zomaar aan de slag kunt gaan en zomaar wat moet doen.
Regel de afspraken op zijn minst goed in een vrijwilligersovereenkomst en handel daar ook naar. Werken met vrijwilligers betekent immers niet altijd: Vrijheid blijheid.
Foto door Prisca Visser Fotografie
Ben vrijwilliger in een stichting. Op mij is fysiek geweld gepleegd. Doe aangifte .wie betaald mijn onkosten die ik dan maak?
Wat een heftige situatie. Ik raad aan even het Juridisch Loket (0900 80 20) te bellen met de vraag of en hoe u hierin kan worden bijgestaan. Ik kan u hier niet verder mee helpen, maar wens u wel veel succes.